Thời đại đồ sắt – Wikipedia tiếng Việt

Trong khảo cổ học, thời đại đồ sắt là một giai đoạn trong phát triển của loài người, trong đó việc sử dụng các dụng cụ bằng sắt như là các công cụ và vũ khí là nổi bật. Việc chấp nhận loại vật liệu này trùng khớp với các thay đổi khác trong một số cộng đồng xã hội trong quá khứ, thông thường bao gồm các tập quán canh tác nông nghiệp, các niềm tin tín ngưỡng và các kiểu thẩm mỹ khác biệt nhau, mặc dù nó không phải là luôn luôn như vậy.

Thời đại đồ sắt là thời kỳ chính ở đầu cuối trong mạng lưới hệ thống ba thời đại để phân loại những hội đồng xã hội thời tiền sử, nó diễn ra sau thời đại đồ đồng. Niên đại và toàn cảnh diễn ra là không giống hệt theo từng vương quốc hay khu vực địa lý. Theo những tài liệu tầm cỡ, thời đại đồ sắt khởi đầu vào thế kỷ 12 TCN tại Trung Đông cổ đại, Ấn Độ cổ đại ( với nền văn minh Veda hậu – Rigveda ) và Hy Lạp cổ đại ( với thời đại hắc ám Hy Lạp ). Trong những khu vực khác của châu Âu, thời đại này mở màn muộn hơn nhiều. Thời đại đồ sắt khởi đầu vào thế kỷ 8 TCN tại Trung Âu và vào thế kỷ 6 TCN tại Bắc Âu. Việc sử dụng sắt, để nấu chảy và rèn thành những công cụ, đã Open tại nền văn minh Nok ở Tây Phi vào khoảng chừng năm 1200 TCN [ 1 ] .

Thời đại đồ sắt thông thường được coi là kết thúc tại khu vực ven Địa Trung Hải với sự bắt đầu của truyền thống lịch sử trong văn hóa cổ Hy Lạp và đế quốc La Mã, sự bắt đầu của Phật giáo và Jaina giáo tại Ấn Độ, sự bắt đầu của Khổng giáo tại Trung Quốc, hay Trung Cổ sớm tại Bắc Âu.

Thời đại đồ sắt tương ứng gần đúng với quá trình mà sản xuất sắt là dạng phức tạp nhất trong nghề kim khí. Độ cứng lớn, nhiệt độ nóng chảy cao của sắt cũng như sự thông dụng của những loại quặng sắt làm cho sắt trở thành đáng mong ước hơn và ” rẻ hơn ” so với đồ đồng và góp phần hầu hết vào việc đồng ý nó như thể sắt kẽm kim loại được sử dụng thông dụng nhất. Sự mở màn sử dụng sắt trong những khu vực khác nhau được liệt kê dưới đây, đa phần là theo trật tự niên đại. Do việc làm luyện sắt đã được người châu Âu trực tiếp đưa vào châu Mỹ và Australasia, nên ở những khu vực này trọn vẹn không có thời đại đồ sắt .
Mái lợp thời đại đồ sắt, trang trại Butser, Hampshire, Vương quốc AnhVào thời đại đồ đồng giữa, một lượng lớn những vật thể làm từ sắt nung chảy ( hoàn toàn có thể phân biệt được với sắt trong vẫn thạch do thiếu niken trong mẫu sản phẩm ) đã Open tại Tiểu Á, Lưỡng Hà, tiểu lục địa Ấn Độ, Levant, Địa Trung Hải và Ai Cập. Tại 1 số ít khu vực, việc sử dụng chúng có vẻ như mang tính nghi lễ, và sắt đã là một sắt kẽm kim loại quý, đắt tiền hơn cả vàng. Một vài tài liệu cho rằng sắt đã được tạo ra ở 1 số ít nơi như thể phụ phẩm của việc tinh luyện đồng như là cứt sắt và đã không được nghề luyện kim tái chế vào thời kỳ đó .

Tuy nhiên, tại Tiểu Á (Anatolia), sắt đã được sản xuất có hệ thống từ nguồn lớn chứa sắt trong các vẫn thạch, không xa từ các nguồn thời đại đồ đồng của các kim loại khác. Việc sản xuất có hệ thống và sử dụng các công cụ sắt sớm nhất có nguồn gốc tại đây. Các nghiên cứu khảo cổ gần đây tại thung lũng sông Hằng, Ấn Độ chỉ ra rằng công việc luyện sắt sớm nhất tại khu vực này có từ khoảng năm 1800 TCN[2]. Vào năm 1200 TCN, sắt đã được sử dụng rộng rãi tại Trung Đông nhưng không thay thế cho sự sử dụng còn chiếm ưu thế của đồ đồng đỏ trong một số thời gian. Vào khoảng năm 1800 TCN, vì các lý do mà hiện tại các nhà khảo cổ vẫn chưa thể xác minh rõ, thiếc trở nên khan hiếm tại Levant, dẫn tới khủng hoảng trong sản xuất đồ đồng đỏ. Đồng dường như cũng đã thiếu hụt. Các nhóm “trộm cướp” xung quanh khu vực Địa Trung Hải, từ khoảng 1700-1800 TCN trở đi đã bắt đầu tấn công các pháo thành để tìm kiếm đồng đỏ, nhằm nấu chảy lại để sản xuất vũ khí. Tiểu Á đã từng là nguồn cung cấp đồng đỏ trong một thời gian dài, và việc sử dụng sắt tại đây (từ khoảng 2000 TCN trở đi) đã phát triển mạnh vào khoảng muộn nhất là năm 1500 TCN trong sản xuất vũ khí ưu việt hơn hẳn vũ khí từ đồng đỏ. Sản xuất sắt tại Tây Phi bắt đầu vào cùng khoảng thời gian này, và dường như là một phát minh hoàn toàn độc lập (xem công trình của Stanley J. Alpern trong History in Africa (Lịch sử châu Phi), quyển 2). Các khu vực chứa quặng sắt đã phát triển mạnh mẽ trong thiên niên kỷ cuối cùng trước công nguyên và có lẽ còn kéo dài tới tương lai. Công nghệ quân sự được đưa ra để hoàn thiện việc sử dụng sắt đến từ Assyria. Một cây gậy sắt tìm thấy năm 1902 tại Troia, có niên đại khoảng năm 1200 TCN, có lẽ đã được sản xuất tại Assyria. Trên thực tế, có thể Troia là tiền đồn của Assyria. Ở mức độ nào đó, việc buôn bán sắt giữa hai nơi này cũng đã được thiết lập vững chắc vào thời gian đó, với việc người Assyria luôn tìm cách bảo vệ bí mật sản xuất của mình.

Trung Đông cổ đại[sửa|sửa mã nguồn]

Thế giới năm 1000 TCN. Các khu vực sản xuất đồ sắt được chỉ ra với viền đỏ ; sản xuất đồ đồng với viền màu hồng .

Thời đại đồ sắt tại Trung Đông cổ đại được cho là đã bắt đầu với sự phát hiện ra sắt nóng chảy và kỹ thuật rèn tại khu vực Tiểu Á hay Kavkaz vào cuối thiên niên kỷ 2 TCN (khoảng 1300 TCN)[3]. Từ đây nó đã lan truyền nhanh chóng trong cả khu vực Trung Đông và vũ khí sắt đã thay thế cho vũ khí đồng vào đầu thiên niên kỷ 1 TCN. Việc sử dụng vũ khí sắt của người Hittite được coi là nhân tố chính trong việc phát triển nhanh của đế quốc Hittite[cần dẫn nguồn]. Do khu vực mà công nghệ sắt đã phát triển đầu tiên nằm gần Aegean, nên công nghệ này đã được phổ biến tương đối sớm vào cả châu Á lẫn châu Âu,[4] được hỗ trợ bằng sự mở rộng của đế quốc Hittite. Người Sea và có dân tộc có liên quan là người Philistin, thông thường gắn liền với sự giới thiệu công nghệ sắt vào châu Á, cũng như người Doris với cường quốc Hy Lạp cổ đại [5]

Vào quy trình tiến độ từ thế kỷ 12 TCN tới thế kỷ 8 TCN, khu vực giàu quặng sắt đã tìm thấy nhất là Syria và Palestine. Đồng đỏ đã phổ cập hơn trong quy trình tiến độ từ trước thế kỷ 12 TCN cho đến thế kỷ 10 TCN. Snodgrass, [ 6 ] [ 7 ] và những tác giả khác cho rằng sự thiếu vắng thiếc, hiệu quả của sự đổ vỡ thương mại trong khu vực Địa Trung Hải vào thời gian đó đã buộc người ta phải tìm kiếm vật tư sửa chữa thay thế cho đồng đỏ. Điều này được khẳng định chắc chắn bằng thực tiễn là trong quy trình tiến độ đó, những vật phẩm bằng đồng đỏ đã được tái chế từ công cụ thành vũ khí, chỉ ngay trước khi có sự sinh ra của đồ sắt .Cũng cần quan tâm rằng tiến trình đầu của đế quốc Assyria, người ta đã có những liên hệ thương mại với những khu vực mà ở đó công nghệ tiên tiến sắt đã được tăng trưởng tiên phong vào thời gian mà công nghệ tiên tiến này được hình thành và tăng trưởng .

Tiểu lục địa Ấn Độ[sửa|sửa mã nguồn]

Các khu vực khảo cổ tại Ấn Độ, như Malhar, Dadupur, Raja Nala Ka Tila và Lahuradewa tại Uttar Pradesh ngày này đã cho thấy sống sót những công cụ bằng sắt trong quy trình tiến độ từ 1800 TCN tới 1200 TCN [ 2 ]. Một số học giả tin rằng vào đầu thế kỷ 13 TCN, việc làm nung chảy sắt đã là một nghề ở quy mô lớn tại Ấn Độ, cho thấy niên đại của sự khởi đầu công nghệ tiên tiến này hoàn toàn có thể là sớm hơn nhiều [ 2 ] .Vào đầu thiên niên kỷ 1 TCN đã có sự tăng trưởng mạnh trong công nghệ tiên tiến luyện sắt tại Ấn Độ. Các văn minh công nghệ tiên tiến và sự tinh thông trong công nghệ tiên tiến luyện sắt đã thu được trong thời kỳ này. Trung tâm luyện sắt tại miền đông Ấn Độ có niên đại vào thiên niên kỷ 1 TCN [ 8 ]Tại miền nam Ấn Độ ( thời nay là Mysore ) sắt đã Open sớm nhất vào thế kỷ 11 TCN tới thế kỷ 12 TCN ; những tăng trưởng này là quá sớm để hoàn toàn có thể có bất kể sự liên hệ ngặt nghèo đáng kể nào với khu vực tây-bắc của nước này [ 8 ] .Trong Áo nghĩa thư của Ấn Độ cũng đã có những đề cập tới việc làm dệt, làm gốm sứ và luyện kim [ 9 ]

Thời kỳ Maurya tại Ấn Độ cho thấy có các tiến bộ trong công nghệ; thay đổi công nghệ này bao gồm cả luyện kim[10].

Có lẽ sớm nhất từ khoảng chừng năm 300 TCN, mặc dầu chắc như đinh là khoảng chừng năm 200, thì thép chất lượng cao đã được sản xuất tại miền nam Ấn Độ bằng phương pháp mà sau này người châu Âu gọi là công nghệ tiên tiến nồi nấu. Trong mạng lưới hệ thống này, sắt rèn có độ tinh khiết cao, than củi và thủy tinh được trộn lẫn trong nồi nấu và nung nóng cho đến khi sắt nóng chảy và hấp thụ cacbon [ 11 ] .
Các đồ vật thời cổ xưa bằng gang đã được tìm thấy tại Trung Quốc có niên đại sớm nhất vào thời nhà Chu trong thế kỷ 6 TCN. Nền văn hóa truyền thống thời kỳ đồ sắt tại cao nguyên Tây Tạng đã gắn liền một cách không chắc như đinh với nền văn hóa truyền thống Dương Đồng, được miêu tả trong những thư tịch cổ Tây Tạng. Năm 1972, gần thành phố Cảo Thành ( 藁城 ) ở Thạch Gia Trang ( 石家庄 ) ( lúc bấy giờ là tỉnh Hà Bắc ), một chiếc búa bằng đồng đỏ mũi sắt ( 铁刃青铜钺 ), có niên đại vào khoảng chừng thế kỷ 14 TCN đã được khai thác. Sau khi có những khảo nghiệm khoa học, người ta phát hiện ra rằng sắt được sản xuất từ aerosiderit .Các vật phẩm bằng sắt cũng đã dược đưa vào bán đảo Triều Tiên trải qua thương mại với những bộ lạc và những xã hội cấp vương quốc tại khu vực Hoàng Hải trong thế kỷ 4 TCN, vào khoảng chừng thời kỳ kết thúc của quy trình tiến độ Chiến Quốc, nhưng trước khi nhà Tây Hán khởi đầu ( Kim 2002 ; Taylor 1989 ). Yoon cho rằng sắt đã được trình làng lần tiên phong cho những bộ lạc nằm dọc những thung lũng sông ở miền bắc Triều Tiên chảy vào Hoàng Hải, như những sông Cheongcheon và Taedong ( Đại Đồng ) ( Taylor 1989 ; Yoon 1989 ). Việc sản xuất sắt nhanh gọn diễn ra vào thế kỷ 2 TCN và những công cụ sắt đã được nông dân sử dụng vào thế kỷ 1 tại miền nam Triều Tiên ( Kim 2002 ). Các rìu bằng gang đã biết sớm nhất tại miền nam Triều Tiên được tìm thấy trong lưu vực sông Geum ( Cẩm Giang ). Thời gian sản xuất sắt cũng mở màn tương tự như khi những bộ lạc phức tạp của Tam Hàn nổi lên. Các bộ lạc này là tiền thân của những nhà nước khởi đầu như Tân La, Bách Tế, Cao Câu Ly và Gia Da ( Barnes 2001 ; Taylor 1989 ). Các thỏi sắt là đồ táng quan trọng và chỉ ra sự phong phú hay thanh thế của người đã chết trong thời kỳ này ( Lee 1998 ) .
Công việc luyện sắt đã được ra mắt vào châu Âu vào khoảng chừng năm 1000 TCN, có lẽ rằng từ Tiểu Á và lan tỏa lừ đừ về phía bắc và phía tây trong vòng khoảng chừng 500 năm .
Dấu hiệu sớm nhất trong thiên niên kỷ 1 TCN về thời đại đồ sắt là tại Đông Âu. Trên những thảo nguyên ven Hắc Hải và biển Caspi cũng như khu vực Kavkaz, thời đại đồ sắt mở màn với những nền văn hóa truyền thống Koban, Chernogorovka và Novocherkassk từ khoảng chừng năm 900 TCN. Vào khoảng chừng năm 800 TCN, nó đã lan tỏa tới Hallstatt C trải qua cái được coi là sự di cư ” Thrace-Cimmeria ” .Cùng với những nền văn hóa truyền thống Chernogorovka và Novocherkassk, trên chủ quyền lãnh thổ của những nước Nga và Ucraina cổ thì thời đại đồ sắt ở mức độ đáng kể gắn liền với người Scythia, những người đã tăng trưởng nền văn hóa truyền thống đồ sắt từ thế kỷ 7 TCN. Phần lớn những dấu tích còn lại trong sản xuất đồ sắt và công nghiệp luyện kim đen của họ có từ thế kỷ 5 TCN tới thế kỷ 3 TCN đã được tìm thấy gần Nikopol ở Kamenskoe Gorodishche, được coi là khu vực luyện kim chuyên môn hóa của người Scythia cổ đại [ 12 ] [ 13 ] .Từ nền văn hóa truyền thống Hallstatt, thời đại đồ sắt đã lan tỏa về phía tây với sự bành trướng của người Celt từ thế kỷ 6 TCN. Tại Ba Lan, thời đại đồ sắt đến vào cuối văn hóa truyền thống Lusatia trong khoảng chừng thế kỷ 6 TCN, tiếp theo trong 1 số ít khu vực của nền văn hóa truyền thống Pomerania .Các quy kết sắc tộc của nhiều nền văn hóa truyền thống thời đại đồ sắt đã bị tranh cãi mạnh, do nguồn gốc của người Đức, người Balt và người Slav đều được tìm thấy trong khu vực này .
Tại Trung Âu, thời đại đồ sắt nói chung được chia ra thành thời đại đồ sắt sớm của nền văn hóa truyền thống Hallstatt ( HaC và HaD, 800 TCN – 450 TCN ) và thời đại đồ sắt muộn của nền văn hóa truyền thống La Tène ( mở màn khoảng chừng 450 TCN ). Thời đại đồ sắt kết thúc với sự xâm lăng của người La Mã .
Tại Ý, thời đại đồ sắt có lẽ rằng đã được nền văn hóa truyền thống Villanova đưa vào, nhưng nền văn hóa truyền thống này lại được coi là nền văn hóa truyền thống thời đại đồ đồng, trong khi nền văn minh Etrusci sau đó lại được coi như là một phần của thời đại đồ sắt thật sự. Thời đại đồ sắt Etrusci sau đó đã kết thúc với sự nổi lên và xâm lăng của Cộng hòa La Mã, đã xâm chiến thành phố ở đầu cuối của Etrusci là Velzna vào năm 265 TCN .

Quần đảo Anh[sửa|sửa mã nguồn]

Tại khu vực quần đảo Anh, thời đại đồ sắt lê dài từ khoảng chừng thế kỷ 5 TCN cho tới khi người La Mã lấn chiếm và lê dài tới tận thế kỷ 5 tại những khu vực không bị La Mã hóa. Các khu công trình phòng thủ có niên đại từ thời kỳ này thường là rất ấn tượng, ví dụ những nhà đá hình tháp tròn tại miền bắc Scotland và những pháo đài trang nghiêm trên đồi rải rác trên hàng loạt quần đảo .

Thời đại đồ sắt được chia thành Thời đại đồ sắt tiền La Mã và Thời đại đồ sắt La Mã. Nó diẽn ra theo sự di cư của con người. Miền bắc Đức và Đan Mạch đã chủ yếu là nền văn hóa Jastorf, trong khi nền văn hóa của nửa miền nam bán đảo Scandinavia đã chủ yếu là những gì rất giống với thời đại đồ sắt Gregan.

Sản xuất sắt thời kỳ đầu tại Scandinavia thường thì có tương quan tới việc thu lượm sắt đầm lầy. Bán đảo Scandinavia, Phần Lan và Estonia có sản xuất sắt ở quy mô nhỏ từ rất sớm, nhưng việc xác lập niên đại xa hơn nữa thì hiện tại là không hề. Nó xê dịch trong khoảng chừng từ 3000 TCN-1000. Điều này gắn liền với phần phi-Đức của Scandinavia. Công việc chế biến sắt kẽm kim loại và đồ sứ amiăng – gốm ở một mức độ nào đó là đồng thời tại Scandinavia do năng lực của đồ sứ trong việc chống và giữ lại nhiệt. Quặng sắt được sử dụng được cho là cát sắt ( như đất đỏ ), do hàm lượng phosphor cao của nó hoàn toàn có thể được nhận ra trong xỉ. Chúng đôi lúc được tìm thấy cùng với những rìu sứ amiăng thuộc về nền văn hóa truyền thống Ananjino. Sứ amiăng-gốm vẫn là một huyền bí, do có những bình, chậu, chai, lọ đoạn nhiệt khác mà chưa rõ dùng làm gì .

Châu Phi hạ Sahara[sửa|sửa mã nguồn]

Nền văn minh Nok là khu vực nung chảy sắt tiên phong tại Tây Phi trước năm 1000 TCN. Luyện sắt và đồng còn lan tỏa về phía nam trải qua lục địa, tới tận khu vực Cape vào khoảng chừng năm 200 [ 1 ]. Việc sử dụng thoáng đãng sắt đã cách mạng hóa những hội đồng người Bantu làm nông nghiệp, giúp họ vô hiệu những hội đồng vẫn còn sử dụng những công cụ bằng đá trong săn bắn và hái lượm mà họ trạm chán khi họ lan rộng ra việc trồng cấy xa hơn về phía những xavan. Ưu thế công nghệ tiên tiến của người Bantu đã lan tỏa dọc theo miền nam châu Phi, giúp họ trở thành giàu sang và hùng mạnh hơn, họ đã sản xuất sắt để làm công cụ và vũ khí ở quy mô công nghiệp lớn [ 1 ] .

• Barnes Gina L. 2001. State Formation in Korea: Historical and Archaeological

Perspectives. Curzon, London.

• Kim Do-heon. 2002. Samhan Sigi Jujocheolbu-eui Yutong Yangsang-e Daehan Geomto [A Study of

the Distribution Patterns of Cast Iron Axes in the Samhan Period]. Yongnam Kogohak

[Yongnam Archaeological Review] 31:1-29.

• Lee Sung-joo. 1998. Silla – Gaya Sahoe-eui Giwon-gwa Seongjang [The Rise and Growth of

Silla and Gaya Society]. Hakyeon Munhwasa, Seoul.

• Taylor Sarah. 1989. The Introduction and Development of Iron Production in Korea. World

Archaeology 20(3):422-431.

• Yoon Dong-suk. 1989. Early Iron Metallurgy in Korea. Archaeological Review from

Cambridge 8(1):92-99.

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Tin Tức