PHƯƠNG PHÁP LUẬN CỦA WEBER TRONG NGHIÊN CỨU XÃ HỘI HỌC (phần 1)

Moriyuki Abukuma

Hoàng Thị Minh Thư dịch

I. Giới thiệu

Nghiên cứu này luận chứng cho một phương pháp luận của Weber về nghiên cứu xã hội học, đối lập với phương pháp luận của Emile Durkheim và Karl Marx. Ba phương pháp luận này có những quan niệm và những ý niệm-giá trị (Wertideen) hoàn toàn khác nhau.

Bạn đang đọc: PHƯƠNG PHÁP LUẬN CỦA WEBER TRONG NGHIÊN CỨU XÃ HỘI HỌC (phần 1)

Nghiên cứu này không tùy tiện giải quyết và xử lý ba phương pháp luận này theo một phương cách rất cân đối. Đúng hơn, nghiên cứu này đấu tranh chống lại sự “ tự-dối mình ” về “ sự tổng hợp vài quan điểm ủng hộ ” ( Weber 1948, 58 ) [ 1 ]. Trước hết, nghiên cứu này xem phương pháp luận của Max Weber như thể quan điểm nền tảng của nghiên cứu xã hội học. Với những luận chứng tiếp theo, phương pháp luận của Durkheim và của Marx là để bổ trợ thêm và mang tính phủ định, mặc dầu cả hai đều đạt đến những yếu tố mấu chốt của phương pháp luận. Rõ ràng là, nghiên cứu này thấy những luận chứng thực chứng của Durkheim chỉ ở trong sự quan sát công dụng, và của Marx chỉ trong việc kiến thiết xây dựng kiểu hình lý tưởng. Để làm rõ sự trái chiều, nghiên cứu này chú trọng vào những dị biệt giữa Weber và Durkheim ( nghĩa chủ quan đối lại nhân cách tập thể, sự sắp xếp trong tư tưởng đối lại những sự kiện xã hội, kiểu hình lý tưởng đối lại kiểu hình trung bình ) và giữa Weber và Marx ( những thực trạng đối lại với thực chất, tính duy nhất đối lại quy luật thông dụng, ý niệm đối lại quyền lợi, đấu tranh thế giới quan đối lại đấu tranh giai cấp ). Nhưng trong nghiên cứu và phân tích sau cuối, nghiên cứu này bác bỏ những ý niệm và những giả định của Durkheim và của Marx nhân danh cho lương tâm và niềm tin .
Nghiên cứu này theo đuổi thiên chức của khoa học xã hội theo ý niệm của Weber như sau : “ Mục tiêu của chúng tôi là hiểu tính duy nhất đặc trưng của thực tại mà ta đang hoạt động. Một mặt, chúng tôi muốn hiểu những quan hệ và ý nghĩa văn hóa truyền thống của những sự kiện cá thể trong những bộc lộ hiện thời của chúng, và mặt khác, hiểu những nguyên do của sự sống sót của chúng về mặt lịch sử vẻ vang bằng cách này chứ không phải bằng cách khác ” ( 1949, 72 ) .
Một trong những trách nhiệm quan trọng nhất của khoa học văn hóa truyền thống – gồm lịch sử dân tộc, chính trị, xã hội học – là hiểu “ cái lực lịch sử dân tộc của ý niệm trong sự tăng trưởng của đời sống xã hội ” ( Weber 1949, 54 ). Để hoàn thành xong trách nhiệm này, việc làm khoa học xã hội cần phải lấy những quan hệ nhân quả đơn cử giữa những ý niệm-giá trị văn hóa truyền thống và sự tăng trưởng của đời sống xã hội làm thuộc tính .

2. Những cơ sở của nghiên cứu xã hội học

2.1. Tiền giả định và khoa học xã hội
Bắt đầu bằng những luận chứng phương pháp luận, nghiên cứu này xét công bố sau của Weber : “ Không một khoa học nào trọn vẹn thoát ly khỏi những tiền giả định, và không một khoa học nào hoàn toàn có thể chứng tỏ giá trị nền tảng của nó với những ai bác bỏ những tiền giả định này ” ( 1946, 153 ) .
Mọi diễn đạt về một sự kiện thường nghiệm không hề tránh khỏi tiền giả định. Thậm chí một đoạn trích đơn thuần từ một tư liệu lịch sử dân tộc phản ánh tiền giả định về tác giả của tư liệu ấy. Không có một miêu tả nào mà không có tiền giả định. Nghiên cứu này bác bỏ giả định rằng “ nhận thức về thực tại lịch sử dân tộc hoàn toàn có thể là hoặc nên là một bản sao không có sự tiền giả định về những sự kiện khách quan ” ( Weber 1949, 92 ). “ Mọi nhận thức về thực tại văn hóa truyền thống, hoàn toàn có thể nói, luôn là sự nhận thức từ điểm nhìn đặc trưng ” ( Weber, 1949, 81 ). Nghiên cứu này cạnh tranh đối đầu với sự tự-dối mình của nhà nghiên cứu chủ trương “ không có tiền giả định ”, là người “ tiếp cận một cách vô thức chủ đề của mình mà anh ta đã lọc ra từ vô vàn vấn để chọn lấy một phần nhỏ nhoi bằng việc nghiên cứu về những gì mà chính nhà nghiên cứu chăm sóc ” ( Weber 1949, 82 ” .
Tiền giả định không hề được chứng tỏ bằng phương tiện đi lại khoa học ; nó hoàn toàn có thể “ chỉ được lý giải khi quy chiếu đến lập trường cơ bản của nó về đời sống, cái mà ta phải bác bỏ hoặc đồng ý theo lập trường cơ bản của mình về đời sống ” ( Weber 1946, 143 ). Tiền giả định là một niềm tin hay một sự xác tín. Không có nguyên do gì để chứng tỏ giá trị hiệu lực hiện hành phổ quát của nó. Do đó, những luận chứng sau đây về phương pháp luận là trận đấu giữa những ý niệm, những giá trị và những niềm tin khác nhau, mà bất kể ai nghiên cứu về xã hội học đều tiền giả định như thể của chính mình. Không có phương pháp luận nào có giá trị hiệu lực hiện hành khách quan xét như thể phương pháp luận. Sự nghiên cứu và phân tích dựa trên những tiền giả định, những niềm tin và những ý niệm-giá trị nào chính là yếu tố về phương pháp luận. Tiền giả định về một phương pháp không hề nào là tiền giả định mang giá trị-trung tính. Mỗi phương pháp luận đều tiền giả định ý nghĩa ( sinificance ) và nghĩa ( meaning ) của những ý niệm-giá trị nào đó, tức là, những dự tính và tiềm năng được nhìn nhận về giá trị .
2.2. Tính khách quan của nhận thức xã hội học
Từ sự xác tín trên, nghiên cứu này xét tiền giả định thứ nhất rằng có “ những chân lý có giá trị hiệu lực hiện hành một cách khách quan ” của nhận thức khoa học xã hội ( Weber 1949, 51 ). Weber nói : “ Chúng ta lấy sự sống sót của một kiểu nhận thức có hiệu lực hiện hành một cách vô điều kiện kèm theo trong khoa học xã hội, nghĩa là có một sự sắp xếp trong tư duy về thực tại xã hội thường nghiệm, làm điều kiện kèm theo tiên quyết ” ( 1949, 63 ) .
Xã hội học của Weber hiểu sự nhận thức xã hội học khách quan như thể “ sự sắp xếp trong tư duy ( denkende ) ”, có nghĩa là những thiết kế khái niệm về thực tại thường nghiệm. Sự sắp xếp tư tưởng được kiến thiết dựa theo phạm trù “ nghĩa ” và sự biểu lộ thường nghiệm của nó ( “ Evidenz ” ) ( Weber 1968, 5 ). Weber cho rằng : “ Giá trị hiệu lực hiện hành khách quan của mọi nhận thức thường nghiệm chỉ dựa trên việc sắp xếp thực tại được mang lại dựa theo những phạm trù, và những phạm trù này là chủ quan .
Tuy nhiên việc sắp xếp thực tại trong tư duy chỉ hoàn toàn có thể có được từ những ý niệm-giá trị chủ quan nào đó làm động lực cho nhà nghiên cứu. Weber bàn đến những quan hệ giữa những ý niệm-giá trị và những thực tại thường nghiệm như sau : “ Những ý niệm-giá trị này, về phần mìny, là hoàn toàn có thể phát hiện và nghiên cứu và phân tích về mặt thường nghiệm như thể những yếu tố của hành vi ứng xử có nghĩa của con người, nhưng giá trị hiệu lực thực thi hiện hành của chúng không hề được diễn dịch từ những sự kiện thường nghiệm xét như là những sự kiện thường nghiệm. ( 1949, 111 ) .
Đúng hơn, tính khách quan của việc sắp xếp trong tư duy dựa trên sự thỏa ứng của những quan hệ giữa những ý niệm-giá trị và thực tại. Tuy nhiên, nhận thức như vậy chỉ có nghĩa so với những ai nắm giữ giá trị. Weber chú ý quan tâm đến nét riêng không liên quan gì đến nhau của nhận thức xã hội học : “ Những phương tiện đi lại sẵn có cho khoa học của tất cả chúng ta không cung ứng được gì cho những ai mà chân lý này không có giá trị gì với họ ” ( 1949, 110 ) .
Do đó, chân lý có hiệu lực thực thi hiện hành khách quan của nhận thức thường nghiệm là niềm tin và sự xác tín. Weber khai mở những yếu tố về những môn thường nghiệm : “ Theo nghĩa nào đó, có “ những chân lý có hiệu lực thực thi hiện hành khách quan ” trong những môn học về những hiện tượng kỳ lạ xã hội và văn hóa truyền thống không ? Xét vì những biến hóa liên tục và môn học, những phương pháp của môn học, sự trình diễn và tính hiệu lực thực thi hiện hành của những khái niệm của môn học thì câu hỏi này là không hề tránh được. Chúng ta không tìm cách đưa ra những giải pháp mà đúng hơn là cố gắng nỗ lực khai mở những yếu tố ” ( 1949, 51 ) .
Như vậy, niềm tin vào những chân lý có hiệu lực thực thi hiện hành khách quan của nhận thức xã hội học là tiền giả định thứ nhất của nghiên cứu này .
2.3. Giới hạn của sự nhận thức khoa học xã hội
Nhận thức xã hội học là nhận thức về “ những quan hệ ” của thực tại thường nghiệm. Quan năng nhận thức của con người không hề trình diễn “ thực chất ” và “ nghĩa khách quan ” của thực tại, mà chỉ tri giác “ điều kiện kèm theo và tác động ảnh hưởng ” và “ nghĩa chủ quan ” về thực tại. [ 2 ] Khái niệm hóa xã hội học chỉ xây đắp nghĩa “ thỏa ứng một cách chủ quan ” và sự lý giải “ hài hòa và hợp lý ” về hành vi xã hội, chứ không kiến thiết nghĩa “ đúng đắn một cách khách quan ” hay sự lý giải “ đúng thật ”. Trong khái niệm ‘ nghĩa ’, Weber phân biệt những khoa học thường nghiệm với những bộ môn quy phạm : “ Dù thế nào đi nữa, nó [ ‘ nghĩa ’ ] cũng không quy chiếu tới một nghĩa ‘ đúng đắn ’ một cách khách quan hay một nghĩa mà nó ‘ đúng thật ’ theo nghĩa siêu hình học nào đó. Chính đây là cái phân biệt những khoa học thường nghiệm về hành vi, như xã hội học và sử học, với những bộ môn giáo điều trong nghành đó, như luật học, lôgíc học, đạo đức học và mỹ học, là cái nỗ lực xác định những nghĩa “ đúng thật ” và nghĩa “ hiệu lực thực thi hiện hành ” ( 1968, 4 ) .
Về xã hội học tôn giáo, Weber chú trọng đến những điều kiện kèm theo và những ảnh hưởng tác động, chứ không chú trọng đến thực chất : “ Bản chất của tôn giáo thậm chí còn không phải là mối chăm sóc của chúng tôi, khi chăm sóc đến nó thì trách nhiệm của chúng tôi là nghiên cứu những điều kiện kèm theo và những tác động ảnh hưởng của một kiểu hành vi xã hội riêng biệt ” ( 1968, 399 ) .
Weber bỏ lỡ việc nghiên cứu tìm hiểu “ thực chất ” của thực tại xã hội hay nghĩa “ hiện thực ” và những mối quan hệ nhân quả “ đúng thật ”. [ 3 ] Đây là một sự khác nhau cơ bản với nghiên cứu tìm hiểu của Marx về “ thực chất ” của thực tại thường nghiệm. Theo Marx, xã hội là thực chất của con người : “ Bản chất tự nhiên của con người chỉ sống sót cho con người xã hội. Do đó, xã hội là sự thống nhất tuyệt vời và hoàn hảo nhất trong thực chất của con người với tự nhiên, sự phục sinh thật sự của tự nhiên ” ( 1844, Những bản thảo kinh tế tài chính và triết học ) .
Marx tiền giả định rằng những lực lượng sản xuất vật chất là cơ sở “ hiện thực ” của “ thực chất ” người : “ Tổng số những lực lượng sản xuất này là cơ sở hiện thực của cái mà những triết gia đã ý niệm như là bản thể và thực chất của con người ” ( 1978, 165 ). [ 4 ]
Marx cố đưa ra giải pháp “ hiện thực ” về sự đau khổ của con người bằng nhận thức của mình về “ thực chất ” của thực tại thường nghiệm. Với tư cách là một nhà cộng sản, Marx thuyết phục rằng những người cộng sản “ làm cho sự sống sót của mình hài hòa với thực chất của mình theo một phương cách thực tiễn, bằng một cuộc cách mạng ” ( 1978, 168 ). Tôi nhất quyết bác bỏ giả định như vậy của Marx về nhận thức khoa học xã hội là nhận thức hoàn toàn có thể tri giác thực chất của thực tại xã hội. Nghiên cứu này yêu sách sự số lượng giới hạn của quan năng nhận thức của con người, dù không có luận cứ khoa học nào cho yêu sách này .
2.4. Thoát ly khỏi những phán đoán về giá trị
Nghiên cứu này cũng tiền giả định rằng nghiên cứu và phân tích xã hội học nên thoát ly khỏi những phán đoán về giá trị. Nghiên cứu này yêu sách rằng sự nghiên cứu và phân tích thoát ly khỏi phán đoán về giá trị là “ một yên cầu cấp bách của tính trung thực trí tuệ ” ( Weber 1942, 2 ). [ 5 ] Ta phải ý thức về “ sự phân biệt về nguyên tắc ( prinzinpielle ) giữa nhận thức sống sót, tức nhận thức về cái “ đang là ”, với nhận thức quy phạm, tức nhận thức về cái “ phải là ” ( 1949, 51 ). Weber bác bỏ giả định sai lầm đáng tiếc rằng nhận thức thường nghiệm hoàn toàn có thể dạy cho ta biết tiêu chuẩn của những phán đoán về giá trị. Ông cho rằng : “ Ta không hề biết được nghĩa của quốc tế từ những hiệu quả nghiên cứu và phân tích của nó, nó quá tuyệt vời và hoàn hảo nhất ; đúng hơn nó phải ở vào một cái thế tạo nên bản thân nghĩa này. Cần phải thừa nhận rằng những ý niệm thay đổi về đời sống và ngoài hành tinh hoàn toàn có thể không khi nào là những loại sản phẩm của việc ngày càng tăng tri thức thường nghiệm ” ( 1949, 57 ) .
Nhiệm vụ của khoa học thường nghiệm là cung ứng những chân lý khách quan của nhận thức thường nghiệm, chứ không phải “ phân phối những chuẩn mực và những lý tưởng có tính bắt buộc ” ( Weber 1949, 57 ). Những phán đoán-giá trị phần nào là trách nhiệm và nghĩa vụ và trách nhiệm của một con người hành vi. Tiêu chuẩn nền tảng của những phán đoán-giá trị hẳn là một yếu tố về lương tâm và niềm tin, chứ không phải là về nhận thức thường nghiệm. [ 6 ] Weber cho rằng : “ Về việc liệu người diễn đạt những phán đoán-giá trị này nên gắn bó với những tiêu chuẩn cơ bản ấy có là việc thiết thân của mình hay không, thì điều ấy gồm có ý chí và lương tâm, chứ không gồm có nhận thức thường nghiệm. Một khoa học thường nghiệm không nói ai đó phải làm gì ” ( 1949, 54 ) .
Như vậy, nghiên cứu này bác bỏ những phương pháp luận phán đoán-giá trị của Durkheim và Marx. Durkheim bàn tới điều gì là tốt và điều gì là xấu cho xã hội, và tiêu chuẩn nào nên được sử dụng cho phán đoán về một xã hội lành mạnh hay những xã hội bệnh lý. Ông minh nhiên bác bỏ khoa học nào không hề “ dạy cho ta biết mục tiêu nào cần được theo đuổi ” ( 1938, 47 ). Ông nỗ lực đưa ra “ cái mục tiêu tối hậu ” của những sự kiện xã hội “ để xác lập cái gì không đáng muốn mà xác lập cái gì đáng muốn ” ( 1938, 47 ). Phương pháp luận của Marx ấn định quá đáng cái gì phải sống sót và tín hiệu lệnh sự đấu tranh cho lý tưởng của chủ nghĩa cộng sản. Marx công bố : “ Đối với chúng tôi, chủ nghĩa cộng sản không phải là một trạng thái phải được thiết lập, cũng không phải là một lý tưởng mà hiện thực sẽ phải kiểm soát và điều chỉnh chính nó. Chúng tôi gọi chủ nghĩa cộng sản là trào lưu hiện thực, và trào lưu này xóa bỏ cái thực trạng hiện thời ” ( 1978, 162 ) .
Đây “ không còn là một yếu tố về giải pháp xử lý thực tại thường nghiệm trọn vẹn mang tính kim chỉ nan với góc nhìn những giá trị mà là những phán đoán-giá trị ” ( Weber 1949, 98 ). Marx “ trộn lẫn ” một yên cầu đạo đức ” với “ một cách nhìn trừu tượng được rút ra từ quy trình thường nghiệm ” ( Weber, 1949, 95 ). Cả Durkheim và Marx đều khẳng định chắc chắn rằng những phán đoán-giá trị là yếu tố của lý tính và nhận thức thường nghiệm, chứ không phải là yếu tố về niềm tin và lương tâm của một cá thể riêng không liên quan gì đến nhau. Thuyết duy trí này về những phán đoán-giá trị là đối tượng người tiêu dùng mà nghiên cứu này phải nỗ lực bác bỏ .
2.5. Những phán đoán-giá trị và những quan hệ-giá trị
Tuy nhiên, yêu sách nghiên cứu phải thoát ly khỏi những phán đoán về giá trị không có nghĩa là những quan hệ-giá trị ( Wertbeziechungen ) phải bị gạt ra khỏi nghiên cứu và phân tích khoa học. [ 7 ] Ý nghĩa của xã hội văn hóa truyền thống bắt nguồn từ những quan hệ-giá trị đơn cử của nó. “ Sự sắp xếp trong tư duy ” về thực tại thường nghiệm sao cho có nghĩa chỉ hoàn toàn có thể có được trong quan hệ với những ý niệm-giá trị của nó. Nếu không quan hệ với một ý niệm-giá trị có ý nghĩa, thì một diễn đạt cụ thể về những sự kiện thường nghiệm không tạo ra nghĩa. Ta phải chọn lấy những sự kiện có ý nghĩa được quan hệ với những ý niệm-giá trị để tạo ra trật tự của thực tại thường nghiệm. Weber cho rằng sự nhận thức có nghĩa đến từ những ý niệm-giá trị chủ quan của người nghiên cứu tìm hiểu : “ Nếu không có những ý niệm-giá trị chủ quan của người nghiên cứu tìm hiểu, ắt sẽ không có nguyên tắc lựa chọn yếu tố, không có nhận thức có nghĩa về thực tại đơn cử ” ( 1949, 82 ) .
Một sự lựa chọn những sự kiện xã hội được khuynh hướng về giá trị ; mỗi sự lựa chọn được thực thi dựa theo ý niệm-giá trị riêng của nhà nghiên cứu. Weber cho rằng giả định về những sự kiện xã hội xét như thể sự kiện xã hội là sự tự-dối mình : “ Nếu ý niệm rằng những lập trường này [ những giá trị văn hóa truyền thống ] hoàn toàn có thể được dẫn xuất từ chính những sự kiện liên tục xảy ra, đó là vì sự tự-dối mình ngây thơ của nhà chuyên môn, là người không ý thức rằng đó là vì những ý niệm-giá trị ” ( 1949, 82 ) .
Do đó, nghiên cứu này bác bỏ tiền giả định của Durkheim rằng có “ những sự kiện xã hội như thể những sự vật ”, và những sự kiện này “ sống sót độc lập ở bên ngoài ý thức cá thể ” ( Durkheim 1938, 30 ) .
Các yêu sách về sự nghiên cứu và phân tích thoát ly khỏi phán đoán giá trị, và mặt khác, về sự lựa chọn những sự kiện thường nghiệm dựa theo những ý niệm-giá trị riêng, thể hiện không chỉ xích míc mà là sự stress không hề tránh được giữa sự nhận thức thường nghiệm và lòng tin vào những giá trị. Xin tái diễn, nghiên cứu này không đưa ra giải pháp, mà chỉ nỗ lực công bố công khai minh bạch những yếu tố của những khoa học xã hội .
2.6. Một phương pháp cá thể luận

Những yêu sách trên, tuy nhiên, cũng tiền giả định giá trị khách quan của nhân cách cá nhân, là cái tạo ra những phán đoán-giá trị và đưa ra những quyết định về hành động xã hội dựa theo lương tâm và lòng tin của riêng nó. Weber nói: “Chúng tôi coi là có giá trị khách quan những yếu tố nội tâm nhất này của nhân cách, những phán đoán về giá trị cao nhất và cơ bản nhất cái quyết định hành vi của ta và mang lại nghĩa và ý nghĩa cho cuộc sống của ta (1949, 55).

Xem thêm: VI BẰNG GHI NHẬN CHỨNG CỨ GHI ÂM, GHI HÌNH VÀ DỮ LIỆU ĐIỆN TỬ

Yêu sách này trái chiều với giả định của Durkheim rằng “ lương tâm tập thể ” tạo ra những phán đoán-giá trị và đưa ra những quyết định hành động về hành vi xã hội thay vì một lương tâm cá thể. Định nghĩa lương tâm tập thể như thể “ hàng loạt những tương tự như xã hội ”, Durkheim thấy rằng lương tâm tập thể thực thi tính năng buộc những thành viên của một xã hội phải tuân theo “ những tương tự như ” của nó ( 1933, 80 ). Ông nói : “ Ngay khi những trạng thái trái ngược của lương tâm tự làm suy yếu nhau, những trạng thái giống hệt của lương tâm, trong trao đổi, lại bắt buộc tuân theo trạng thái lương tâm khác. Nó hoàn toàn có thể áp đặt chính nó so với tất cả chúng ta ( 1933, 99 ) .
Nghiên cứu này trái chiều hẳn với giả định như vậy của Durkheim về lương tâm tập thể. Trách nhiệm của hành vi xã hội là của một cá thể chính do cá thể ấy tạo ra phán đoán-giá trị và hành vi bằng ý chí riêng của mình. Nếu một người đã hành vi vượt quá mức quyết định hành động của mình, như một người tàn phế về mặt ý thức ví dụ điển hình, thì anh ta không hề chịu nghĩa vụ và trách nhiệm về hành vi của mình chính do đó không phải là quyết định hành động của anh ta. Trách nhiệm của phán đoán-giá trị và của hành vi tiền giả định ý chí và tự do của cá thể, chứ không phải của nhân cách tập thể .
Con người không phải chỉ là những động vật hoang dã xã hội hành xử theo tập thể và theo công dụng và bị ngự trị bởi những quy luật về nhu yếu và quyền lợi, mà còn là những cá nhân văn hóa hành vi theo những ý niệm-giá trị và những điều có nghĩa ( meanings ) của mình bằng ý chí và lòng tin của chính mình. Weber công bố : “ Chúng ta là những sinh vật văn hóa truyền thống, được phú cho năng lượng và ý chí để đưa ra quan điểm có xem xét về quốc tế và làm cho nó thêm phần ý nghĩa ” ( 1949, 81 ) .
Như vậy, cá thể là chìa khóa thứ nhất của phương pháp luận của Weber : “ Xã hội học lý giải xem xét cá thể và hành vi của cá thể như thể đơn vị chức năng cơ bản ” ( 1946, 55 ). [ 8 ]
2.7. Xã hội học về sự hiểu
Sự hiểu là chìa khóa thứ hai của phương pháp luận của Weber, nghĩa là, “ sự hiểu bằng lý giải về hành vi xã hội và do đó bằng một sự lý giải nhân quả về quy trình và những hậu quả của nó ” ( 1968, 4 ). Trong hệ thuật ngữ của Weber, sự hiểu hình thành từ sự sắp xếp trong tư duy về thực tại thường nghiệm dựa theo những phạm trù về nghĩa. [ 9 ] Nếu không có phạm trù nghĩa, thì sẽ không có sự hiểu ( Weber 1982, 180 ). Phạm trù nghĩa gồm có sơ đồ phương tiện-mục đích. Weber nói : “ Cái gì là khả niệm hay hoàn toàn có thể hiểu được về nó [ nghĩa ] do đó là quan hệ của nó với hành vi con người trong vai trò hoặc là phương tiện đi lại hoặc là mục tiêu. Chỉ trong quan hệ với những phạm trù như vậy, ta mới hoàn toàn có thể hiểu những đối tượng người tiêu dùng thuộc loại này ” ( 1968 ; 7 ) .
Theo tính năng và cấu trúc lôgíc của sơ đồ phương tiện-mục đích thì một hành vi xã hội hoàn toàn có thể có quan hệ với nghĩa của nó một cách khách quan ( Weber 1982, 185 ; 429 ). Weber nói : “ Vấn đề về sự thích đáng của phương tiện đi lại cho việc đạt được một mục tiêu đã cho là gật đầu được một cách không hề thiếu tín nhiệm so với sự nghiên cứu và phân tích khoa học ” ( 1949, 52 ) .
Nghĩa của hành vi xã hội là của một cá thể, điều đó có nghĩa nó mang tính chủ quan. Nghĩa chủ quan “ chỉ sống sót như thể hành vi của một hay nhiều con người thành viên ” ( Weber 1968, 13 ). Sự hiểu trong xã hội học luôn là một sự hiểu từ những điểm nhìn chủ quan riêng biệt về nghĩa ( Weber 1982, 181 ). Weber có bàn đến điểm nhìn của mình về nghĩa chủ quan so với xã hội học tôn giáo : “ Những quy trình diễn biến bên ngoài của hành vi tôn giáo khác nhau đến nỗi một sự hiểu về hành vi này chỉ hoàn toàn có thể được thành tựu từ điểm nhìn của những kinh nghiệm tay nghề, những ý niệm, và những mục tiêu chủ quan của những cá thể có tương quan tới – tóm lại, từ điểm nhìn về “ nghĩa ” của hành vi tôn giáo ” ( 1968, 399 ) .
Tuy nhiên, sự hiểu về nghĩa đang sống sót chủ quan có số lượng giới hạn của nó, đó là, “ đặc thù tản mạn và có tính giả thuyết hơn của những hiệu quả của nó ” ( Weber 1968, 15 ). Sự lý giải tùy tiện của nghĩa chủ quan đều là nguy hại. Để khách quan, trước hết, ta cần gắn nghĩa với hành vi xã hội một cách thỏa ứng, và không cần tách rời ra chỉ những thực trạng tâm ý hay những thực trạng vật chất với những quan hệ ( Weber 1982, 429 ). Thứ hai, ta cần so sánh những mối quan hệ với “ nhiều nhất hoàn toàn có thể được những hành vi xã hội tương ứng trong lịch sử dân tộc hay trong lúc bấy giờ ( Weber 1968, 10 ). Weber bàn tới điểm này như sau : “ Sự kiểm chứng về việc lý giải chủ quan bằng cách so sánh với quy trình diễn biến đơn cử của những sự kiện, như trong trường hợp của tổng thể những giả thuyết, là không hề thiếu được ” ( 1968, 10 ) .
Thứ ba, ta cần lý giải nghĩa từ “ bức tranh toàn diện và tổng thể ” về toàn cảnh văn hóa truyền thống ( Weber 1946, 294 ). Vì những mục tiêu sơ bộ này của sự so sánh và sự đồng cảm, những quan sát tập thể và tính năng về hành vi xã hội hoàn toàn có thể có ích và thậm chí còn là không hề thiếu được. Trước khi đi đến nghiên cứu và phân tích kiểu hình lý tưởng về nghĩa chủ quan, nghiên cứu này cần phải bàn tới sự quan sát chức năng-tập thể .

3. Những quan sát chức năng

3.1. Định nghĩa và ý nghĩa
Một quan sát tính năng được dựa trên tiền giả định rằng những hiện tượng kỳ lạ xã hội tương ứng với “ những tính năng ” và “ những nhu yếu ” của khung hình xã hội. Những quan sát tính năng được Durkheim chứng tỏ khá rõ ràng. Ông định nghĩa thuật ngữ công dụng như sau : “ Chức năng miêu tả mối quan hệ hiện tồn giữa những sự hoạt động [ xã hội ] này với những nhu yếu tương ứng của khung hình ” ( 1933, 49 ). Quan sát công dụng cũng tiền giả định xã hội như thể nhân cách tập thể có một ý chí và một mục tiêu, “ một tổng thể và toàn diện siêu-thường nghiệm được quản lý và điều hành bởi những chuẩn mực ” ( Weber 1949, 111 ). Durkheim lý giải rõ hơn : “ Chúng tôi sử dụng một cách đúng mực từ “ công dụng ”, hơn là dùng từ “ mục tiêu ” hay “ dự tính, ” chính bới những hiện tượng kỳ lạ xã hội nói chung không sống sót cho những tác dụng có ích mà họ tạo ra. Chúng tôi phải xác định liệu có một sự tương ứng nào giữa những sự kiện đang xét với những nhu yếu chung của khung hình xã hội ( 1938, 95 ) .
Những quan sát công dụng được dựa vào những kiểu hình trung bình của hành vi xã hội, là kiểu hình tiền giả định tính cố kết và tính đồng phục của hành vi quần chúng như là sự tương ứng với những bộ phận nguyên tử của tổng thể và toàn diện hữu cơ. Sự kiện thường nhật ít khi xảy ra của một kiểu hình riêng biệt và ngoại lệ của hành vi xã hội bị loại trừ hay bị bỏ lỡ vì quyền lợi của kiểu hình trung bình của hành vi đám đông. Một trường hợp ngoại lệ được xem như sự thiếu đi kiểu hình trung bình của hành vi xã hội. Sự quan sát công dụng với những khái niệm tập thể và những kiểu hình trung bình của nó giữ vai trò như thể những mục tiêu sơ bộ và có đặc thù trình diễn cho xã hội học về sự hiểu. Weber lý giải ý nghĩa của quan sát công dụng như sau : “ Trước hết, khung quy chiếu tính năng này thuận tiện cho những mục tiêu của sự minh họa thực tiễn và cho sự khuynh hướng trong thời điểm tạm thời. Ở phương diện này, nó không chỉ có ích mà còn tuyệt đối thiết yếu. Thứ hai, trong những trường hợp nào đó đây là phương cách sẵn có duy nhất để xác lập đúng những quy trình của hành vi xã hội, điều quan trọng là phải hiểu để lý giải một hiện tượng kỳ lạ đã cho. ( 1968, 15 ) .
Quan sát công dụng là trong bước đầu nỗ lực hiểu cho có nghĩa về thực tại thường nghiệm .
3.2. Sự nguy hại của nghiên cứu và phân tích tính năng
Tuy nhiên, nếu một nghiên cứu và phân tích công dụng được bao hàm trong những phán đoán-giá trị, nó trở nên nguy hại cho những chân lý khách quan về thực tại thường nghiệm. Weber chỉ ra sự nguy khốn của nghiên cứu và phân tích tính năng như sau : “ Nếu giá trị nhận thức [ công dụng ] của nó được nhìn nhận quá cao và những khái niệm của nó được cụ thể hóa một cách không chính đáng, thì nó hoàn toàn có thể rất nguy khốn ” ( 1968, 15 ) .
Phân tích công dụng của Durkheim được bao hàm trong những phán đoán-giá trị và vượt quá nghành của bộ môn thường nghiệm. Ông đã nhìn nhận quá cao sự nghiên cứu và phân tích, công bố rằng “ mọi phương diện của một xã hội – những thể chế, những vai trò, những chuẩn mực, v.v … – phải giữ vai trò là một mục tiêu và tổng thể những phương diện ấy là không hề thiếu được cho sự sống sót vĩnh viễn của xã hội ” ( 1938, 17 ). Durkheim công bố rằng tiêu chuẩn của tư cách đạo đức phải bắt nguồn từ những sự kiện xã hội : “ Ý niệm của ta về đạo đức phải được rút ra từ sự bộc lộ quan sát được của những quy tắc đang quản lý và vận hành dưới mắt ta, những quy tắc tái tạo ra chúng trong thể thức có mạng lưới hệ thống ” ( 1938, 23 ) .
Với mục tiêu này, Durkheim đặt ra tiêu chuẩn của những phán đoán-giá trị từ điểm nhìn của lao lý y học : “ Với những xã hội cũng như với những cá thể, sức khỏe thể chất là tốt và đáng mong ước ; bệnh tật, trái lại, là xấu và phải được tránh ” ( 1938, 49 ) .
Đến lượt mình, ông lý giải rằng những kiểu hành vi xã hội trung bình là thông thường và khỏe mạnh ; những kiểu hành vi xã hội khác thường là bệnh lý và bệnh tật : “ Kiểu thông thường sáp nhập với những kiểu trung bình, và mọi sự rơi lệch với tiêu chuẩn về sức khỏe thể chất là một hiện tượng kỳ lạ bệnh tật ” ( 1938, 56 ) .
Vì thế, Durkheim cố gắng nỗ lực gán một nội dung bản thể thường nghiệm cho chuẩn mực đạo đức. Ông bác bỏ quy luật luân lý tiên nghiệm, và thay vào đó, giả định rằng những quy luật luân lý là hoàn toàn có thể quan sát được trong những sự kiện xã hội. Weber phản đối giả định như vậy của Durkheim : “ Thái độ này [ khoa học đạo đức với những cơ sở thường nghiệm ] tìm cách tước bỏ những chuẩn mực đạo đức của đặc tính hình thức [ siêu nghiệm ] của chúng và qua sự sáp nhập hàng loạt những giá trị văn hóa truyền thống vào nghành nghề dịch vụ đạo đức nỗ lực gán một nội dung bản thể [ thường nghiệm ] cho những chuẩn mực đạo đức ” ( 1949, 52 ) .
Nỗ lực của Durkheim về những phán đoán-giá trị trở thành không chỉ ra khỏi chân lý khoa học, mà còn bác bỏ giá trị khách quan của một cá thể. Ông bác bỏ giá trị của nghĩa vụ và trách nhiệm cá thể về những phán đoán và những hành vi nhân danh nhân cách tập thể và tiêu chuẩn xã hội của những phán đoán-giá trị. Nghiên cứu này phản đối những giả định có tính tập thể như vậy. Những nghiên cứu xã hội học phải tránh cạm bẫy này .
3.3. Giới hạn của quan sát công dụng
Sau cùng, những quan sát tính năng “ chỉ là sự khởi đầu của nghiên cứu và phân tích xã hội học ” ( Weber 1968, 15 ). Bằng sự nghiên cứu và phân tích tính năng, ta “ chỉ hoàn toàn có thể quan sát những quan hệ tính năng có tương quan và sự khái quát hóa trên cơ sở những quan sát ” ( Weber 1968, 15 ). Tuy nhiên, quan sát công dụng không hề nghiên cứu và phân tích “ ý nghĩa văn hóa truyền thống và những quan hệ nhân quả của nó ” chính bới ý nghĩa văn hóa truyền thống không hề được suy luận từ tính đồng phục và tính chung của những luật lệ và những tính năng xã hội học ( Weber 1949, 75 ). Chỉ có nghiên cứu và phân tích kiểu hình lý tưởng là hoàn toàn có thể triển khai xong trách nhiệm này, vượt “ khỏi việc chứng tỏ đơn thuần những quan hệ tính năng và những tính đồng phục ” ( Weber 1968, 15 ) .
( còn tiếp )

Hoàng Thị Minh Thư dịch

[1] Weber tuyên bố:  “Archiv [Archives] sẽ không ngừng đấu tranh chống lại sự tự-dối mình nghiêm trọng đang khẳng định rằng nhờ sự tổng hợp một số quan điểm ủng hộ là ta có thể đạt được những chuẩn mực thực tiễn của tính hiệu lực khoa học. Việc đấu tranh này là cần thiết bởi lẽ, vì sự tự-dối mình như thế nhằm che đậy những tiêu chuẩn riêng của nó về giá trị bằng những thuật ngữ thuyết tương đối, nó tỏ ta nguy hiểm đối với sự tự do nghiên cứu hơn so với niềm tin ngây thơ trước đây về những sự ngang bằng nhau trong tính có thể chứng minh khoa học về những giáo điều của chúng” (1949, 58).
[ 2 ] Nghiên cứu này dựa trên nhận thức luận của Kant. Kant đã phát hiện và trình diễn số lượng giới hạn của quan năng nhận thức của con người. Theo Kant, trực quan cảm tính của con người không có một sự tri giác nào về phẩm tính bên ngoài, không biến hóa và siêu nghiệm của đối tượng người dùng. Trực quan cảm tính là hình tượng phong phú và mang tính chủ quan về đối tượng người dùng, chứ không phải là tri giác về cái thực chất .
[ 3 ] Durkheim cũng bỏ lỡ sự nghiên cứu về cái thực chất : “ nó [ khoa học ] không thể nào nhằm mục đích đến một phát biểu về thực chất của thực tại ( 1938, 42 ) .
[ 4 ] Đối với Marx, lực lượng vật chất của sản xuất “ luôn luôn dựa vào cơ sở hiện thực của lịch sử dân tộc ; nó không lý giải thực tiễn từ tư tưởng mà lý giải sự hình thành của tư tưởng từ thực tiễn vật chất ( 1978, 164 )
[ 5 ] Soren Kierkegaard viết ra tư tưởng của ông về sự phán đoán về hành vi của người khác : “ Kinh Thánh dạy : “ Anh em đừng xét đoán, để khỏi bị Thiên Chúa xét đoán ” [ Matthew 7 : 1 ]. Lời này được miêu tả theo hình thức một sự cảnh báo nhắc nhở, một sự khuyên răn, nhưng đồng thời đó là một sự bất khả thi. Người này không hề xét đoán người kia về mặt đạo đức, bởi lẽ anh ta không hề hiểu mình về mặt đạo đức, bởi lẽ anh ta không hề hiểu mình ngoại trừ như thể sự khả thi. Do đó, khi có ai cố gắng nỗ lực xét đoán người khác, thì sự miêu tả cho sự bất lực của mình đó là anh ta chỉ đơn thuần xét đoán chính mình ” ( Concluding Unscientific Postscript, 1846 ) .
[ 6 ] Bộ môn mang tính quy phạm, nhất là đạo đức học, chú trọng đến những gì mà ta “ phải làm ’ mà không xét đến “ cái là gì ” của tập quán, truyền thống lịch sử, và quy luật của quốc tế thường nghiệm. Nghiên cứu này xuất phát từ tiền giả định của Kant rằng quy luật luân lý về cái “ phải là ” là quy luật tiên nghiệm ( siêu nghiệm ), chứ không phải là những sự kiện xã hội theo nghĩa của Durkheim, hay lôgíc của cấu trúc vật chất theo nghĩa của Marx. Khoa học xã hội không hề chứng tỏ hay bác bỏ giá trị hiệu lực hiện hành có tính chuẩn mực của Bài giảng trên núi .

[7] Weber cũng phân biệt phân tích thoát ly khỏi phán đoán-giá trị với sự bàn luận học thuật về việc phán đoán-giá trị: “Ta không chắc chắn rằng những phán đoán-giá trị phải được rút ra khỏi sự bàn luận khoa học đơn thuần nói chung, vì trong phân tích sau, chúng dựa trên những lý tưởng nào đó và do đó là mang tính chủ quan từ căn nguyên. (1949, 52).

Xem thêm: Sự Khác Nhau Giữa Domain và Hosting Là Gì?

[ 8 ] Stephen Kalberg gọi quan điểm của Weber là “ phương pháp luận quy về cá thể ”, hay “ phương pháp cá thể luận ” ( methodological individualism ) Kalberg trái chiều phương pháp quy về cá thể của Weber với phương pháp quy về tập thể của Durkheim : “ Cá nhân hành vi, theo Weber, chứ không phải những khung hình xã hội hay tập thể luận ( collectivism ). Không khi nào thực tại xã hội hoàn toàn có thể được lý giải một cách thích đáng nếu những con người được xem như thể chỉ đơn thuần cung ứng cho những quy luật khoa học, những sự kiện xã hội của Durkheim, những lực tiến hóa, hay cái được cho là thiết yếu cho những xã hội để triển khai những công dụng nào đó ” ( tr. 25 ). Tuy nhiên, ta nên quan tâm rằng phương pháp của Weber không xem cá thể luận ( individualism ) là một mạng lưới hệ thống những giá trị. Weber nói : “ Sẽ là rất là sai lầm đáng tiếc khi nghĩ rằng một phương pháp cá thể luận nên bao hàm rằng một mạng lưới hệ thống cá thể luận về những giá trị là gì theo bất kỳ nghĩa gì hoàn toàn có thể ý niệm được ” ( 1968, 18 ) .
[ 9 ] Thuật ngữ “ hiểu ” của Weber cũng dựa trên nhận thức luận của Kant, trong đó thuật ngữ này quy chiếu đến hiệu quả của việc suy tưởng từ sự nối kết giữa những khái niện và những trực quan cảm tính. Kant nói : “ Những tư tưởng không có nội dung đều trống rỗng, những trực quan không có khái niệm là mù quáng ” tr. 93 ) .
nguon : doxa.com.vn