Các bước làm bài Nghiên cứu Khoa học

Nghiên cứu Khoa học. Nhắc đến
từ đấy bạn thường nghĩ đến điều gì? Một quá trình khô khan và rối rắm? Hay là
một công việc thú vị, năng động và sáng tạo? Thực tế đã cho thấy vế thứ hai là
một sự ngụy biện. Quả thật nghiên cứu khoa học nhìn chung đòi hỏi sự chính xác,
kiên trì và tỉ mẩn, nên thường gây chán nản đối với các bạn sinh viên. Tuy
nhiên, cũng giống như cơm trắng dù nhạt nhưng chứa nhiều tinh bột, nghiên cứu
khoa học đem lại nhiều lợi ích cao cả cho người nghiên cứu. Nếu hiện tại bạn
đang muốn tiếp thu kinh nghiệm quý báu từ nghiên cứu khoa học, bài viết này sẽ
miêu tả sơ qua các bước cơ bản để bạn định hình được kết cấu quá trình nghiên
cứu. Tùy từng người, từng nhóm nghiên cứu cụ thể mà các bước này có thể khác
nhau đôi chút, nhưng về bản chất vẫn quy về 3 bước sau:

·
Chuẩn bị cho nghiên cứu.

·
Triển khai nghiên cứu.

·
Báo cáo kết quả nghiên cứu.

Ngoài ra, trong từng bước cơ
bản này còn có các bước nhỏ khác, cụ thể sẽ được trình bày dưới đây.

I.
Chuẩn
bị cho nghiên cứu.

Để tiến hành nghiên cứu khoa học phải chuẩn bị đầy đủ các mặt cho
nghiên cứu. Bước chuẩn bị có một vị trí đặc biệt, nó góp phần quyết định chất
lượng của công trình nghiên cứu. Trước hết ta bắt đầu ở bước chọn đề tài:

1.
Chọn đề tài.

Đối với một sinh viên đại học, việc chọn đề tài khoa học có thể
gặp nhiều khó khăn, bởi một đề tài nghiên cứu cần thỏa mãn những yêu cầu cụ thể:

– Đề tài nghiên cứu phải có ý nghĩa khoa học: bổ sung nội dung
lý thuyết của khoa học, hoặc làm rõ một số vấn đề lý thuyết đang tồn tại nhiều
khúc mắc…

– Đề tài phải có tính thực tiễn, thể hiện ở việc thỏa
mãn một nhu cầu hiện hữu trong xã hội, đem lại giá trị thiết thực cho cả lý
luận và thực tiễn.

– Đề tài phải phù hợp với khả năng chuyên môn, điều
kiện vật chất và quỹ thời gian của nhóm nghiên cứu.

Đương nhiên, một yếu tố quyết
định khác trong việc chọn lựa đề tài chính là mối quan tâm của người nghiên cứu
đối với các vấn đề cụ thể. Nếu sinh viên nghiên cứu vẫn chưa xác định được đề
tài phù hợp với mình, có thể hỏi thầy cô hướng dẫn để nhận được lời khuyên.

2.
Thu thập tài liệu.

Một khi đã chọn được đề tài, sinh viên cần có những tài liệu liên
quan để xây dựng vốn kiến thức nền vững chắc về chuyên môn mình nghiên cứu,
ngoài ra cung cấp cơ sở cho công trình dựa vào những tài liệu khoa học uy tín.

Để thu thập tài liệu hữu ích và
đáng tin cậy, các bạn có thể tham khảo những cách thức sau:

– Tìm kiếm thông qua các thầy cô hướng dẫn, thường các thầy cô có
kinh nghiệm lâu năm trong nghiên cứu sẽ sưu tầm một lượng lớn các tài liệu hữu
ích cho công trình.

– Tìm kiếm trong thư viện hoặc kho tài liệu của trường đại học.

– Tìm kiếm trong các bài báo, tạp chí khoa học, các ấn phẩm khoa
học về chuyên ngành liên quan đến đề tài nghiên cứu.

– Tìm kiếm trên các trang web lưu trữ tài liệu khoa học như www.ssrn.com/ , scholar.google.com.vn/ ,www.sciencedirect.com/ .

3.
Xác định các vấn đề liên quan đến đề tài.

Muốn có được sự chuẩn bị tốt
nhất, ta phải đặt câu hỏi và tự trả lời các vấn đề xung quanh đề tài. Những vấn
đề đó là:

– Đối tượng nghiên cứu: Là những người, sự vật hay hiện tượng cần xem
xét và làm rõ trong nhiệm vụ nghiên cứu.

– Phạm vi nghiên cứu: Là giới hạn khảo sát đối tượng nghiên cứu trong
trong phạm vi nhất định, bao gồm thời gian và không gian cụ thể.

– Mục đích nghiên cứu: Là đích đến mà người nghiên cứu muốn đạt được
sau khi thực hiện nghiên cứu.

– Nội dung nghiên cứu: Là mô tả quá trình nghiên cứu dự tính của
người nghiên cứu.

– Phương pháp nghiên cứu: Là cách thức, phương tiện để giải quyết các
nhiệm vụ trong nghiên cứu, là vấn đề quan trọng nhất mà một người nghiên cứu
cần phải nắm rõ vì xác định được phương pháp sẽ xác định được hướng đi phù hợp
với yêu cầu của nghiên cứu.

Trong quá trình trả lời các câu
hỏi về vấn đề nghiên cứu kể trên, bạn nên ghi chép và hệ thống lại cẩn thận để
bổ sung vào đề cương nghiên cứu, sẽ được nói đến ở ngay dưới đây.

4.
Lập kế hoạch – xây dựng đề cương.

Kế hoạch nghiên cứu: Là văn bản tổng hợp các bước
thực hiện và thời gian cụ thể cho từng bước, cũng như phân công công việc cho
từng thành viên trong nhóm nghiên cứu.

Đề cương nghiên cứu: Là văn bản dự kiến các mục
nội dung chi tiết của công trình nghiên cứu, là cơ sở để người nghiên cứu dựa
vào khi tiến hành hoạt động trong giai đoạn triển khai.

Kế hoạch và đề cương tuy hai
văn bản này có nhiều điểm tương tự nhưng thật ra về tính chất là khác nhau, kế
hoạch vạch ra diễn biến, trình tự các hoạt động, còn đề cương đi vào các nội
dung của việc nghiên cứu. Dù vậy, cả hai đều có vai trò quan trọng trong việc
định hướng nội dung nghiên cứu, thể hiện bố cục công trình để nhóm nghiên cứu
thực hiện các nhiệm vụ đề ra một cách chủ động và khoa học hơn.

Chỉ cần hoàn tất các bước phía
trên là bạn đã đi được một nửa quãng đường rồi. Sau đây là chi tiết bước tiếp
theo – triển khai nghiên cứu.

II.
Triển
khai nghiên cứu.

Để thực hiện được mục tiêu đã
đề ra, ta cần tiến hành vô số các công việc cả trong lý thuyết và thực tế, bao
gồm lập giả thiết, thu thập và xử lý dữ liệu, rồi tổng hợp kết quả và rút ra
kết luận. Bắt đầu từ bước đầu tiên:

1.
Lập giả thiết.

Giả thuyết khoa học là mô hình
giả định, dự đoán về bản chất của đối tượng nghiên cứu.

Một công trình khoa học về thực
chất là chứng minh một giả thuyết khoa học. Do đó xây dựng giả thuyết là thao
tác quan trọng, giúp ta đề xuất một hướng đi để khám phá đối tượng nghiên
cứu, đôi lúc tiên đoán được bản chất và cách thức vận động của sự kiện, hiện
tượng.

Giả thiết khoa học dù chỉ là
giả định trên lý thuyết, nhưng vẫn cần tuân thủ các quy tắc sau:

– Giả thiết phải có khả năng
giải thích được sự vật, hiện tượng cần nghiên cứu.

– Giả thiết phải đủ khả năng
được kiểm chứng bằng thực nghiệm.

Khi đã có một giả thiết phù
hợp, ta cần kiểm chứng nó bằng các dữ liệu thực tế, điều đó dẫn tới việc thực
hiện các bước tiếp theo.

2.
Thu thập và xử lý dữ liệu.

2.1. Thu thập dữ liệu.

Một đề tài nghiên cứu mà không
có dữ liệu cũng không khác gì một cái ví không có lấy 1 tờ 500. Những hiểu biết
từ việc phân tích dữ liệu chính là chìa khóa để người nghiên cứu tìm ra cái
mới, chứng minh cho giả thiết đã đề ra và là cơ sở để bảo vệ luận điểm của mình.

Sinh viên nghiên cứu có thể tìm
thấy các dữ liệu cần thiết bằng cách phỏng vấn những đối tượng cụ thể, hoặc tra
cứu thông tin từ những nguồn uy tín (có thể tìm kiếm trên mạng hoặc đến cơ quan
nơi có nguồn thông tin để hỏi trực tiếp).

Các dữ liệu cũng cần thỏa mãn
những yêu cầu đã đặt ra, như có độ chính xác và tin cậy cao, có thông tin hữu
ích để hình thành cơ sở đánh giá giả thiết, liên quan mật thiết tới đề tài,…

Tuy nhiên, các dữ kiện thu thập
chưa thể sử dụng ngay được mà phải qua quá trình sàng lọc, phân tích, xử lý.

2.2. Xử lý dữ liệu.

Xử lý dữ liệu là quá trình sử
dụng kiến thức tổng hợp của người nghiên cứu, là quá trình sử dụng tư duy biện
chứng và logic cùng với các phương pháp nghiên cứu khoa học để xem xét đối
tượng.

Mục đích của việc xử lý dữ liệu
là tập hợp, chọn lọc và hệ thống hoá các phần khác nhau của thông tin, của tư
liệu đã có để từ đó tìm ra những khía cạnh mới, kết luận mới về đối tượng.

Để xử lý một cách triệt để dữ
liệu thu thập được trước hết cần sàng lọc ra những thông tin chính xác và hữu
ích, sau đó phân tích các dữ liệu đó bằng các công cụ đặc biệt kết hợp sử dụng
kiến thức và tư duy của người nghiên cứu, cuối cùng tổng hợp và ghi chép lại
các kết quả thu được.

Trong quá trình phân tích và xử
lý thông tin cần chú ý tôn trọng tính khách quan của sự kiện, con số, người
nghiên cứu không được chủ quan áp đặt theo ý đồ của bản thân.

3.
Kiểm chứng kết quả nghiên cứu.

Xuyên suốt quá trình nghiên
cứu, người nghiên cứu không khỏi mắc những sai lầm. Do đó, kiểm tra lại kết quả
giúp ta tránh các sai lầm trước khi đi đến kết luận cuối cùng, đưa công trình
nghiên cứu đạt đến mức độ khách quan nhất.

Để kiểm tra lại kết quả, ta có
thể lựa chọn các cách sau:

– Kiểm tra bằng thực nghiệm trên nhiều phạm vi, đối tượng khác
nhau: cách này làm tăng tính khách quan của kết quả nghiên cứu.

– So sánh, đối chiếu với các kết luận từ những nghiên cứu khác:
mặc dù việc so sánh này có thể khác nhau khi nghiên cứu tìm ra cái mới, góc
nhìn mới, nhưng việc đối chiếu này cũng đảm bảo tính đa chiều trong đánh giá
của người nghiên cứu.

Sau khi đã thực hiện nhiệm vụ
kiểm chứng kết quả, bạn đã có trong tay tất cả những thứ cần thiết để đi đến
kết luận cuối cùng. Nhiệm vụ cuối cùng la là viết một bản báo cáo kết quả
nghiên cứu.

III. Báo cáo kết quả nghiên cứu.

Báo cáo công trình nghiên cứu
chính là tập hợp nội dung nghiên cứu với hình thức là một bài viết hoàn chỉnh,
dùng để gửi cho Hội đồng Khoa học, để được Hội đồng đánh giá và công nhận kết
quả nghiên cứu.

Viết báo cáo cần phải viết
nhiều lần, có bản nháp để giáo viên hướng dẫn chỉnh sửa, góp ý cho phù hợp. Một
báo cáo khoa học, về nội dung cần có hàm lượng vừa phải nhưng rõ ràng, đầy đủ
các ý tương ứng với đề cương đã có; về hình thức cần trình bày sạch sẽ, phù hợp với yêu cầu
của nghiên cứu.

Ngoài ra, các nhóm nghiên cứu
cũng cần chuẩn bị trước các nội dung phản biện để bảo vệ cho nghiên cứu của
mình trước Hội đồng.

Mong rằng bài viết này hữu ích
cho những bạn đang trong quá trình tìm hiểu nghiên cứu khoa học nói chung cũng
như cuộc thi SVNCKH năm sau.

Trích nguồn:

Cộng đồng sinh viên kinh tế
nghiên cứu khoa học, 22/11/2017. Quy trình thực hiện nghiên cứu khoa học. Available at: http://rces.info/sinh-vien-kinh-te-nckh/quy-trinh-thuc-hien-nghien-cuu-khoa-hoc/

Trường ĐH Sư phạm Kỹ thuật HCM,
n.d. Các
giai đoạn thực hiện một đề tài nghiên cứu khoa học. Available at:http://spkt.tnut.edu.vn/Article/Download/97